Periudhat e Arkitektures shqiptare

 

Fillesa e arkitektures shqiptare, ashtu sic edhe ka ndodhur ne cdo pozicion gjeografik, fillon me ate prehistorike, ne varesi te kushteve kliamtike, materialeve, dhe traditave te hershme. Qofshin keto tenda, kasolle, streha te krijuara me trungje dhe gjethe, banesa kolektive.  Brenda nje hapesire akomodonte 20-30 vete, sepse dikur njerezit jetoni ne fise, sebashku. Shpeshhere banoret e lashte, shpernguleshin per te siguruar jetesen duke pedorur pak vegla pune qe mund te kishin dhe strehoheshin ne natyre. Ne shqiperi sipas studimeve,

•           gjurmet e para te jeteses mund ti perkasin periudhes se paleolitit te mesem 100 mije-30 mije vjet me pare, nepermjet disa veglave primitive.(sarande)

•           Me vone gjate kohes se neolitit 6000-2000 p.e.s, kemi zhvillimin e rendit te bashkesiste primitive, me perdorimin e disa veglave me te avancuara se sopata, guri dalta, krahas gjuetise u zhvillua dhe blegtoria e bujqesia primitive.  Ketu kemi dhe gjurmet e para te arkitektures.

•           Fillimet e arkitektures ne vendin tone i shenon banesa prehistorike (deri ne shek 5 p.e.s.),e zbuluar ne Dunavec qe i takojne neolitit te mesem. Gjate neoliteti shpellat perdoreshin per strehim,  dhe njekohesisht njerezit ndertonin banesat e tyre me deget e pemeve, te lyera Brenda me balte, apo  Banesa ndertohej mbi nje platforme druri qe mbeshtetej mbi hunj te ngulur vertikalisht ne taban. Nje vendbanim I tille eshte gjetur ne Korce dhe maliq. Kjo perben dhe PERIUDHEN E PARE te arkitektures shqiptare

 

PERIUDHA E DYTE: shek 5-2 perkon  me perjudhen e lindjes dhe fuqimzimin te qyteteve dhe shteteve skllavo pronare Ilire dhe Epirote. Kemi zhvillimin e fortifikimeve, kullave, portave hyrese. Monumentet qe perbejne qytetitn jane shetitorja(ajo e apollonise, butrintit), teatrot(me I madhi eshte I apolonise, teotro I bylisit, etj), tempujt, (me I hershmi eshte i Artemisit ne Apoloni, stadiumet(psh ai I amantias), qendrat e baneses te cilat perbeheshin nga nje oborr ne mes I rrethuar me corridor, dyshemeja e shtruar me mozaike apo pllake mermeri, guri apo argjile e pjekur. Nder to mund te permendin bukuroshen e Durresit.

 

PERIUDHA E 3-te perfshin shek. I p.e.s. — VI e.s. gjate periudhes se sundimit romak  dhe bizantin t'e hershem. Arkitektura e kesaj perjudhe, fortifikimet, ndertimet shoqerore dhe ndertimet inxhinjerike, shihen ne vazhdimesi dhe ne  lidhje te ngushte me traditen e pasur te arkitektures se periudhes se mepareshme, por njekohesisht dhe si reflekse te fenomeneve te' reja shoqerore, shtimit te kryengritjeve dhe futjes se fese se re  kristjanizmit, si ideologji e pushtetit qendror te pushtuesit, e cila pasqyrohet me lindjen e ndertimeve paleokristiane. Monumenti me i madh i periudhes antike eshte amfiteatri i Dyrrahut. ne shekullin e 4te AD, fillon ndertimi i nje sere monumentesh kulti qe ndjekin ne vija te pergjithshme skemat arkitekturale romake te shekujve te fundit

 

PERIUDHA E KATERT perkon me ate te stilit bizantin. Shek 7-15. Edhe gjate kesaj periudhe, gjate mesjetes se hershme dhe te mesme, kemi gjini te ndryeshme arkitektonike,duke filluar nga banesat, ndertimet mbrojtese, ato te kultit si dhe ndertimet inxhinjerike. Kulmi I arkitektures byzantine arriti ne shek 13=14. Psh manastiri I apollonise,

PERIUDHA E PESTE eshte ajo post byzantine dhe Osmane, shek 15-19. Ketu kemi zhvillimin e qyteteve, rindertim, zgjerim riparim te keshtjellave, qyteti I elbasanit u rithemelua, kemi zhvillimin e ndertimeve shoqerore, inxhinjerike, asaj te banesave shqiptare, objekte kulti si xhami teqe kisha, etj. Rolt e rendesishem ketu ze zhvillimi I pasur I arkitektures se baneses Sqhiptare, disa tipologji sipas krahinave ku ndodheshin.

PERIUDHA E gjashte: E fillim shekullit te 20te. Pas vitit 1930 Fan Noli vendosi qe qyteteve ti jape nje pamje europiane. Keshtu filluan ndertimet e shehve kryesore, psh sheshi skenderbej, aksi dhe njollat e ndertesave qeveritare.

Mbreti Zog po ashtu I dha nje rendesi te madhe rregullimet te planeve te urbanistikes, krijoi bulevardet, psh bulevarti i mbretit Zog, kufijte e qyteteve, rruget nen kujdesin e arkitekteve austriake. Me vone pas 1939tes me pushtimin Italian plani rregullues I te gjitha qyteteve kryesore Shqiptare rishikohen ose ribehen nga fillimi. Deri apra 90tes ndertesat dukeshin monumentale, ne stilin Italian dhe fashist, linja te pastra, nderkohe banesat residenciale e ruajne karakterin tradicional.

 

Dhe periudha e sotme, e cila po shkon drejt kontemporanes, modernes,